Bir şekilde herhangi bir linux dağıtımını sistemimize kurduğumuz varsayalım. Bir konsol ( terminal ) çalıştırmak için KDE yada Gnome menulerinden faydalanabiliriz. Windowsa benzer olarak menude dolaşıp xterm, konsole yada gnome-terminal i çalıştırabilirsiniz. Bunların hepsi birer shell emulatörüdür ve işlevleri aynıdır. Peki bundan sonra ne yapacağız ? Aşağıda bir takım basit komutlar var evvela bunları öğrenmekle işe başlayabilirsiniz
Linux Komutları:
apropos
Kullanım: apropos anahtar_kelime
Açıklama: Komut kilavuz dosyalari (man pages) kendi iclerinde tanim bilgileri icerirler. Bu komut bütün aciklama dosyalarininin tanimlarini tarar ve sayet bu tanimlar ile “anahtar_kelime” arasinda bir eslesme var ise eslesilen komutun adini ve tanimlamasini cikti olarak verir.
arch
açılım: architecture
kullanım: arch
Açıklama: Makine mimarisi hakkinda bilgi verir. “uname -m” komutu ile ayni isleve sahiptir.
bzip2
kullanım: bunzip2 [dosya]
Açıklama. Burrows-Wheeler kodlamasi ile sikistirilmis dosyalarin acilmasini saglar.
cal
Açılım: calendar
Kullanım: cal [ay] [yil]
Açıklama: Belirtilen ay ve yila ait takvim bilgisini cikti olarak verir. Ay ve yil girdileri opsiyoneldir. Sayet belirtilmez iseler, sistem saatine göre icinde bulunulan aya ait takvim bilgisi gösterilir.
cat
Kullanım: cat [dosya]
Açıklama: Dosyalari ardarda siralayarak standart cikisa yazar. Örnegin bir dosyanin icerigini ekrana yazdirabileceginiz gibi, bunun yaninda ayri bir dosyaya ya da yaziciya cikti olarak gönderebilirsiniz
chfn
Açılım: change finger
Kullanım: chfn
Açıklama: /etc/passwd dosyasinda tutulan kullanici ile ilgili bazi bilgilerin degistirilmesini saglar. Bu bilgiler; kullanici tam adi, oda numarasi, is tel. numarasi ve ev tel. numarasindan olusur.
df
Kullanim: df
Aciklama: Diskin kullanim durumu ile ilgili rapor verir.
diff
Açılım: difference3
Kullanim: diff [dosya_1] [dosya_2] [dosya_3]
Açıklama: “dosya_1”, “dosya_2” ve “dosya_3” ü satir satir karsilastirip farkli satirlari belirler.
du
Açılım: disk usage
Kullanım: du [dosya || klasör]
Açıklama: Girdi olarak “dosya” verilirse sadece o dosyanin büyüklügünü verir. Sayet girdi, “klasör” olursa rekürsif calisarak bütün alt dosyalar ve klasörlerin disk üzerinde kapladigi alana dair özet rapor cikti olarak verilir.
expand
Kullanım: expand [dosya]
Açıklama: Verilen girdideki tab karakterlerini bosluk karakterine cevirir.
fdformat
Kullanım: fdformat ''aygit''
Açıklama: Düsük seviye floppy disk formatlama islevini görür.
free
Kullanim: free
Aciklama: Sistemdeki kullanilan ve bos olan bellek miktarini gösterir.
groups
Kullanım: groups [kullanici]
Açıklama: Verilen “kullanici”nin ait oldugu guruplari listeler. Sayet bir kullanici belirtilmedi ise, o anda komutu calistiran aktif kullanici girdi olarak alinir.
gzexe
Kullanım: gzexe [-d] exe_dosya
Açıklama: Calistirilabilir dosyalarin sikistirilamasi ya da sikistirilmis calistirilabilir dosyalarin acilmasini saglayan bir komuttur.
gzip
Kullanım: gzip [dosya]
Açıklama: Dosyalarin sikistirilmasini saglar. Sikistirma icin Lempel- Ziv kodlamasini kullanir.
gunzip
Kullanım: gunzip [dosya]
Aciklama Lempel-Ziv kodlamasi ile sikistirilmis dosyalarin acilmasini saglar.
id
Kullanim: id [kullanici]
Aciklama: “kullanici”nin kullanici ve gurup id lerini cikti olarak verir.
ispell
Kullanim: ispell
Aciklama: Ingilizce kelimelerin sintaktik kontrolünü yapar. Sayet kelime yanlis girildi ise alternatif cözümleri sunar.
kill
Kullanim: kill [sinyal] [islem_id]
Aciklama: “islem_id” sinin belirttigi isleme belirtilen sinyali gönderir.
Gönderilebilecek sinyallerin listesi icin “kill -l” komutu kullanilabilir. Yine “islem_id” sini ögrenmek icin “ps -aux” komutu ya da “pidof” komutu kullanilabilir. Örnegin id si
200 olan bir islemi sonlandirmak icin “kill -9 200” komutu kullanilmalidir.
killall
Kullanım: killall [islem_adi]
Aciklama: Islemleri adlarini kullanarak sonlandirmayi saglar.
ln
Açılım: link
Kullanım: ln [-s] hedef [link_adi]
Açıklama: Hedef dosyaya bir baglanati kurar. Baglanti adi icin sayet belirtildi ise“link_adi” parametresi kullanilir. Eger belirtilmedi ise “hedef” in adi baglanti adi olarak kullanilir. Iki türlü baglanti türü mümkündür: “symbolic” ve “hard”. “Symbolic”baglantidahedef dosyaya isaret eden bir referans yeni dosyaolusturulurve hedef dosyaya ulasilmak istendiginde bu referans dosya üzerinden hedef dosya belirlenir. Fakat silme islemi esnasinda ise hedef dosya yerine referans dosya silinir. “Hard” baglantida ise hedef ve referans dosya ayni inode numarasina sahiptirler, bir baska degisle ayni dosyalardir. Örnegin referans dosya yi sildiginizde hedef dosyada silinecektir.
logname
Kullanım: logname
Açıklama: Sisteme giris yaptiginiz kullanici adini verir.
lpr
Kullanım: lpr [-P hedef] [dosya]
Açıklama: Belirtilen hedefteki yaziciya “dosya” yi cikti alinmak üzere gönderir.
lprm
kullanım: lprm [-] [hedef_yazici] [görev_id]
Açıklama: Sayet “-” parametresi ile birlikte kullanildi ise “hedef_ yazici” daki bütün görevleri iptal eder. Spesifik bir görev icin ise “görev_id” belirlenebilir.
lpq
Kullanım: lprq [-P hedef_yazici]
Açılım: Belirtilen “hedef_yazici” daki yazdirilacak dökümanlarin sirali listesini verir.
man
Kullanım: man dosya
Açılım: Sistem komutlari ve fonkisyonlari ile ilgili kilavuz sayfalara bu komut sayesinde ulasabilirsiniz. “dosya” parametresi bir programa, uygulamaya ya da fonksiyona karsilik gelmelidir.
manpath
Kullanım: manpath
Açılım: “man” komutu ile ulastiginiz kilavuz sayfalarinin sistemde bulundugu yolu belirler.
mount
Kullanım: mount [-t tip] [aygit] [klasör]
Açılım: Belirtilen “aygit” daki dosya sistemi “klasör” parametresinin isaret ettigi yere baglanir. Örnegin floppy diskinize erismek istiyorsaniz onu sisteme “mount” komutu ile baglamaniz gerekmektedir. Bu islem su sekilde yapilabilir: “mount /dev/fd0 /floppy”.
mtools
Kullanım: mtools
Açılım: Unix sistemlerin MS-Dos dosya sistemindeki dosyalar üzerinde calisabilmesini saglamak icin tanimlanmis olan komutlarin listesi mtools komutuile listelenir. Bu komutlarla bir nevi MS-Dos emülatörü olusturulmustur. Belli MS-Dos komutlarinin birebir Unix eslenigi vardir. Örnegin MS-Dos daki “dir” komutunun karsiligi mtools listesinde “mdir” komutudur. Bu komutlar zincirinin ana hedefi floppy disk üzerinde islemler yapmaktir. Sayet /etc/ mtools.conf ayar dosyaniz gerekli ayarlamalari iceriyorsa, bu komutlari calistirmak icin diski “mount” etmenize gerek yoktur.
pidof
Açılım: process id of
Kullanım: pidof program
Açıklama: Sayet belirtilen “program” sisemde aktif ise bu programin islem_id si cikti olarak verilir.
printenv
Açılım: print environment
Kullanım: printenv [cevre_degiskeni]
Açıklama: Belirtilen “cevre_degiskeni” nin degerini verir. Sayet “cevre_degiskeni”belirtilmez ise bütün “cevre_degiskenleri” nin degerleri listelenir.
ps
Kullanim: ps
Aciklama: Sistemde aktif olan islemlerle ilgili bilgi verir.
quota
Kullanım: quota
Açıklama: Kullanicilarin disk kullanim ve limitleri hakkind bilgi verir.
rev
Acilim: reverse
Kullanim: rev [dosya]
Aciklama: “dosya” daki her satiri tarar ve her satirdaki karakterleri tersten siralayarak standar ciktiya yazar.
sleep
kullanım: sleep süre [süre_tipi]
Açıklama: Süre ile belirlenen zaman boyunca islem yapmadan beklenmesini saglar. Süre sonunda otomatikmen sonlanir. “süre_tipi” degiskeni “s”, “m”, “h”, “d” degiskenlerinden biri olabiir ve sirasiyla saniye, dakika, saat ve gün e karsilik gelmektedir.
sort
Kullanim: sort [dosya]
Aciklama: “dosya” daki satirlari alfabetik siraya dizerek standart ciktiya yazar
split
Kullanım: split [ayirma_türü] dosya [yenidosya_önadi]
Açıklama: “dosya” yi “ayirma_türü”nde belirtilen özelliklere göre farkli dosyalara ayirir. Yeni olusturulan dosyalara ön ad tanimlanmadi ise default olarak “xx” atanir. “ayirma_türü” olarak byte sayisi, satir sayisi, karakter sayisi girilebilir.
stty
Kullanım: stty
Açıklama: Terminal özelliklerini degistirmeyi ve listelemeyi saglar.
su
Açılım: switch user
Kullanım: su [kullanici]
Açıklama: Gecici bir süre o anki aktif kullancidan belirtilen “kullanici” ya gecisi saglar. Kullanimina örnek olarak; normalde sisteme root olarak girmek tavsiye edilmez. Bunun yerine normal bir kullanici adiyla sisteme giris yapip, root izni gerektiren bir islem yapmak istendiginde “su root” komutu ile gecici root hakkina sahip olma tercih edilir. Sayet “kullanici” belirtilmez ise, yani sadece “su” komutu calistirilirsa bu “su root” ile ayni etkiye sahiptir.
sum
Kullanım: sum [dosya]
Açılım: “dosya” nin 16-bitlik checksum ini ve kac blok tan meydana geldigini hesaplar. Her bir blok 1024-byte a karsilik gelmektedir.
tac
Kullanım: tac [dosyalar]
Açıklama: “cat” komutu ile ayni islevi görür. Tek fark “cat” isleme ilk satirdan baslarken “tac” son satirdan baslar.
tar
Kullanim: tar [arsiv] [arsivlenecek_dosya]
Aciklama: Dosyalarin birarada paketlemesini yapip arsiv olusturmayi ve var olan bir arsivden dosyalarin geri alinmasini saglar. Olusturulan arsivlerin uzantisi “.tar” seklindedir. Genellikle olusturulan arsivler yer kazanmak amaci ile sikistirip saklanmaktadir.
touch
Kullanım: touch [dosya]
Açıklama: “dosya” nin erisim ve degistirilme zamanlarini o anki zamana göre degistirmeyi saglar.
uname
Kullanim: uname
Aciklama: Sistem bilgilerini listeler. Bu bilgiler makine donanim tipi, network hostadi, isletim sistemi ve islemci tipi ile ilgili bilgilerdir.
uptime
Kullanım: uptime
Açıklama: Sistemin ne kadar süreden beri kesintisiz calistigina dair bilgi verir. Listelenen bilgiler sunlaran ibarettir: o anki saat, ne kadar süredir sistem calisiyor, sistemdeki aktif kullanici sayisi, gecen 1, 5 ve 15 dakikadaki sistemin yük ortalamasi
uudecode
Açılım: Unix2Unix decode
Kullanım: uudecode [dosya]
Açıklama: ASCII formatinda kodlanmis bilginin tekrar orjinal haline kodlanmasini saglar.
vrfy
Açılım: verify
Kullanım: vrfy [e-posta]
Açıklama: E-posta hesaplarinin gecerliligini test eder.
w
Kullanım: w [kullanici]
Açıklama: Sistemde kimin aktif oldugunu ve ne yaptigini listeler.,
whereis
Kullanım: whereis komut
Açıklama: “komut” a ait calistirilabilir dosya, kaynak dosya ve kilavuz dosyalarin sistemdeki yerini belirler.
which
Kullanım: which shell_komutu
Açıklama: “shell_komutu” nun tam yolunu belirler.
help
Kabuk komutlarının listesini gösterir. Bu komutların herbiri için help komut_ismi komutu ile yardım alabilirsiniz.
komut_ismi --help
Söz konusu komut ile ilgili yardım iletisi basar (varsa).
man başlık
Sistemdeki kılavuz (man) dosyaları. Bir komut hakkında olabildiği gibi bir dosya ya da bir işlev hakkında da olabilir.
apropos başlık
söz konusu başlıkla ilgisi olan komutların listesi.
ls
O an bulunulan dizinin içeriğini listeler.
ls -al | more
O an bulunulan dizindeki bütün dosyaları gösterir (. ile başlayan gizli dosyaları da) Komut burada more komutuna yönlendirilmiştir, bu sayede çıktının bir ekrandan fazla olması durumunda bir ekranlık çıktıdan sonra devamını göstermek için bir tuşa basmanız gerekir.
cd dizin
dizin dizinine geçilir; dizin verilmezse ev dizinine geçilir.
cp kaynak hedef
Bir yerdeki dosya ya da dizinleri başka bir yere kopyalamak içindir. Unix'lerde genelde bu tür komutlarda her zaman kaynak önce hedef sonra yazılır.
mcopy kaynak hedef
DOS'tan Unix'e ya da tersine (disketi bağlamanız şart değil) bir dosyayı başka bir yere kopyalar. Aynı mantıkta çalışan mdir, mcd, mren, mmove, mdel, mmd, mrd, mformat gibi komutlar da vardır.
ln hedef [isim]
Sözkonusu hedef e sabit bağ oluşturur. Sözkonusu dosyalar iki yerde de var gibi gözükür, herhangibir değişiklik diğerini de etkiler, biri silindiğinde diğeri kalır. Sabit bağların kısıtlamaları, bağ dosyası ile asıl dosyanın aynı dosya sistemi içinde olması gerekliliği ve dizinlerle özel dosyalara sabit bağ verilememesidir.
ln -s hedef [isim]
hedef 'e bir sembolik bağ dosyası (isim verilmezse hedef ile aynı isimde) oluşturur. Sembolik bağda hedef 'in nerede bulunacağının bilgisi vardır. Sembolik bağlar dizinler için de kullanılabilir. Tek sorunu hedef silindiğinde bağ bozulmuş olur.
rm dosya ...
Verilen dosya ları siler. Sileceğiniz dosyanın sahibi olmanız gerekir.
mkdir dizin
dizin dizinini oluşturur.
rmdir dizin ...
Belirtilen dizin 'ler boşsa silinir.
rm -r dosya ...
Dosya ve dizinleri ve dizinlerin içindeki dizinleri ardarda siler. Root olarak kullanırken dikkat edin, çünkü herşeyi silebilirsiniz!.
cat dosya | more
Bir dosyayı sayfa sayfa görüntülemek için kullanılır.
less dosya
Önceki komuta eşdeğerdir, biraz daha fazla özellikleri vardır
vim dosya
Bir metin dosyasını düzenlemek için kullanılır. Aynı türden nano, joe, mcedit gibi metin düzenleyicileri de kullanabilirsiniz, ancak vim ile UTF-8 kodlu metinleri de düzenleyebilirsiniz. Diğerleri bunu yapamaz.
find / -name "dosya"
dosya adlı dosyayı en üst dizinden itibaren aramaya başlar. Dosya ismi, * ve ? gibi arama karakterleri de içerebilir. Örneğin benim sistemimde "fazlames*" dizgesi ile fazlamesai.net.txt ve fazlamesai.org.txt dosyaları bulunuyor.
locate dosyaismi
find gibidir, fakat düzenli olarak oluşturulan bir veritabanına bağlıdır, sistemdeki son değişikliklerden haberi olmayabilir.
touch dosya
dosya isimli dosyanın tarih bilgilerini deşiştirir. Eğer bu dosya yoksa sıfır bayt uzunluğunda oluşturur.
xinit
Pencere yöneticisi olmayan bir X oturumu açar.
startx
Pencere yöneticili bir X oturumu açar. DOS'daki win komutu gibidir.
startx -- :1
1 numaralı ekranda X oturumu açar, ilk ekran 0 dır ve komut için öntanımlıdır. Ekranlar arasında
xterm
Basit bir X uçbirimi açar. Daha hafif sürümleri (rxvt, aterm, eterm gibi) bulunur ve tercih edilir.
shutdown -h now
Sistemi durdurur. ATX sistemlerde ayrıca makinayı kapatır.
halt
shutdown -h now ile aynıdır. Sistemi durdurur.
reboot
shutdown -r now ile aynıdır. Sistemi yeniden başlatır.
pwd
Bulunduğunuz dizinin ismini verir.
hostname
Makinanın konak ismini verir.
whoami
Sisteme giriş yaparken yazdığınız kullanıcı isminizi verir.
id [kullanıcı_ismi]
Kullanıcının kullanıcı kimliği, birincil grup kimliği ve üyesi olduğu grupları gösterir.
date
Sistem tarihi göstermek ya da değiştirmek için kullanılır. Tarihin yerele özgü gösterimle basılmasını isterseniz date +%c yazın. Örneğin "tr_TR" yereli için sadece date komutu Prş Eki 23 21:31:06 EEST 2003 basarken date +%c komutu Prş 23 Eki 2003 21:31:19 EEST basar.
date 102321322003 komutu sistem tarihini Prş Eki 23 21:32:00 EEST 2003 yapar. Donanım saatini değiştirmek için setclock komutunu kullanmanız gerekir.
time
Belli bir komutun işlemini bitirmesinin ne kadar süre tuttuğunu gösterir. Örneğin, ir dizinin listelenme süresini time ls ile öğrenebilirsiniz.
who
O an sistemde bulunan kullanıcıların kullanıcı isimlerini, hangi uçbirimlerde çalıştıklarını ve sisteme giriş tarih ve saatlerini gösterir.
finger [kullanıcı_ismi]
Belli bir kullanıcı hakkındaki bilgi verir.
last
Sisteme en son giriş yapmış kullanıcıların bugünden geriye doğru listesi.
history | more
Kabuğa son girdiğiniz komutların listesi. | more sayesinde sayfa sayfa okuyabilirsiniz.
uptime
Makinanın ne kadar süredir açık olduğu bilgisini verir.
ps
Kullanıcının kullandığı uçbirimde çalıştırmakta olduğu komutların ve süreçlerin listesi.
ps -ax | more
Sistemin açılışından beri çalışmakta olan bütün süreçlerin listesi.
top
Temel sistem durumu, çalışmakta olan süüreçler ne kadar bellek/işlemci kullandıkları vs.
uname -a
Sistem hakkında çekirdek sürümünü, işlemci türü gibi bilgiler.
free
Bellek kullanımını gösterir.
df -h
Bağlı sabit disk bölümlerinin doluluk oranlarını gösterir.
du -sk [dizin]
Belirtilen dizin in (belirtilmezse bulunduğunuz dizinin) içeriğinin diskte kapladığı alanın kB cinsinden boyutunu verir.
cat /proc/interrupts
Çekirdek tarafından tanımlanmış sistem kesmelerinin listesi.
cat /proc/version
Linux çekirdeğinin sürüm bilgileri.
cat /proc/filesystems
Çekirdekte tanımlı kullanılabilecek dosya sistemlerinin listesi.
cat /etc/printcap
Yazıcıların düzeni.
lsmod
Yüklü çekirdek modüllerinin listesi.
set, declare, export
Üçü de kabukta tanımlı ortam değişkenlerinin listesini verir. Tümünü (miras alınanlar dahil) sadece declare verir.
echo $PATH
PATH ortam değişkeninin değerini gösterir. PATH, kullanıcı tarafından çalıştırılabilecek yazılımların aranacakları yerleri kabuğa bildirmek için kullanılır.
dmesg | more
Sistem açılışından itibaren çekirdek tarafından üretilen iletiler. Bu iletiler /proc/kmsg dosyasında bulunur ve dmesg komutu sadece tampondaki son iletileri gösterir
X oturumundan konsola geçiş için kullanılır. Birçok Linux dağıtımı açılışla birlikte altı standart konsol açar. Bunlar tamamen birbirinden bağımsızdırlar ve eşzamanlı çalışırlar. Yani birinde bir işlem yapılmaya devam ederken bir diğerine geçip başka bir işleme başlayabilirsiniz.
Daha önceden açmış olduğunuz sonra
n numaralı X oturumuna geçer. Birden fazla X oturumu (sunucusu) açmak mümkün olduğu için bunlar arasında geçiş yapabilirsiniz.
Bir uçbirimde yazmakta olduğunuz komutu tamamlar. Mesela README dosyasını okutmak için more RE yazıp TAB'a basarsanız o anda bulunduğunu dizindeki RE ile başlayan dosyaların listesini görürsünüz, eğer tek dosya varsa satır tamamlanır. Aynı şey komut isimleri için de geçerlidir, bas yazıp TAB'a bastığınızda hemen basename diye komutun tamamlandığını görürsünüz. (Bu işlem çok sayıda komutla eşleşme durumunda bazı uçbirimlerde iki defa TAB tuşuna basmayı gerektirebilir.)alintidir ; http://forum.pardus-linux.org
